ŁÓDŹ ŚLADAMI DEDECIUSA

---

ul. Przędzalniana 31

O mieszkaniu przy ulicy Przędzalnianej nie zachowało się wiele informacji. Karl Dedecius mieszkał tam przez kilka lat pod numerem 31. Był to solidny, trzypiętrowy budynek, na którego dole znajdowały się sklepy, w tym rzeźnia. Rodzina Dedeciusów była jedyną niemiecką rodziną w sąsiedztwie trzech, bądź czterech polskich. Naprzeciwko znajdował się wówczas budynek 4. Dywizjonu Żandarmerii, który dla młodego Karla Dedeciusa stał się częstym punktem obserwacji. Nieopodal tego miejsca, przy skrzyżowaniu z ulicą Nawrot, znajdował się niewielki kościółek.
W 1986 roku wybudowano w tym miejscu Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła.

---

ul. Abramowskiego

Niegdyś owiana złą sławą ulica Abramowskiego ma bogatą historię. Do 1925 roku nosiła nazwę ulicy Gubernatorskiej. W latach 1923-1924 pod numerem 29 mieszkała i pracowała Helena Kowalska znana szerzej jako Święta Siostra Faustyna. Sam Karl Dedecius przez krótki czas mieszkał tam ze swoimi rodzicami w okresie międzywojennym. Niestety, nie sposób wskazać teraz dokładny adres. Następnie rodzina przyszłego tłumacza przeprowadziła się do mieszkania przy ul. Emerytalnej na Starym Rokiciu.  

Abramowskiego powoli odzyskuje swój blask dzięki szeroko zakrojonym działaniom rewitalizacji Łodzi. Przykładowo charakterystyczne komórki lokatorskie, wybudowane w latach 50., potocznie nazywane Katakumbami na Abramce, w 2018 roku zostały zamienione na pasaż zieleni, przy którym w ramach budżetu obywatelskiego zaczęła działać tężnia solankowa.  

---

ul. Sienkiewicza 112

Przy ulicy Sienkiewicza pod numerem 112 mieściło się Gimnazjum Aleksego Zimowskiego, do którego przez dwa lata uczęszczał Karl Dedecius. Historia tej szkoły zaczęła się w sierpniu 1909 roku. Początkowo Aleksy Zimowski, pedagog i członek zarządu Szpitala Anny Marii, prowadził dwuklasowe progimnazjum filologiczne w wynajmowanych salach w kamienicy przy ulicy Piotrkowskiej. Placówka była przenoszona wiele razy, a przy ulicy Sienkiewicza mieściła się od 1922 roku. Dzięki działaniom Zimowskiego zyskała renomę jednej z najlepszych szkół średnich w Łodzi. Znani wychowankowie szkoły to m.in.: Ludwik Jerzy Kern i Jerzy Urbankiewicz. Obecnie znajduje się tam Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN.

---

ul. Skorupki 13

Przy ulicy Skorupki 13 stoi budynek, w którym w latach 1918-1934 mieściło się dawne Prywatne Gimnazjum Męskie (od 1920 roku Prywatne Gimnazjum Męskie Towarzystwa Oświata im. ks. Ignacego Skorupki). Wśród uczniów wyróżnia się m.in. Aleksandra Bardiniego, Ludwika Jerzego Kerna, Jakuba Goldberga, Leszka Kołakowskiego oraz Bronisława Leszczyńskiego. Karl Dedecius uczęszczał do tej szkoły przez dwa lata. Budynek gimnazjum mieści się blisko Bazyliki Archikatedralnej im. Stanisława Kostki przy ulicy Piotrkowskiej 265. Obecne jego tradycje kontynuuje XV Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kasprowicza przy ulicy Traktorowej 7.

---

ul. Roosevelta 11/13

Przy ulicy Roosevelta 11/13 znajdowało się III Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Stefana Żeromskiego (w latach 1934-1938 Państwowe Gimnazjum Męskie nr 38), do którego Karl Dedecius uczęszczał od 1934 roku aż do jego ukończenia w 1939. Aktualnie funkcjonuje tam Szkoła Podstawowa Specjalna nr 176. Jest to budynek neorenesansowy z końca XIX w. zbudowany według projektu Hilarego Majewskiego. Przed rokiem 1936 siedzibę miało tam Towarzystwo Kredytowe.

Było to polskie, wielojęzyczne gimnazjum wybrane przez ojca Dedeciusa. Zależało mu, by jego syn nauczył się języka polskiego, ponadto nauka tam nie wymagała dużych nakładów finansowych. Dedecius napisał tam maturę 18 maja 1939 roku. Tam również stawiał pierwsze kroki w translatoryce — zaczął od przekładu wiersza Jana Kochanowskiego z łaciny na niemiecki.

We wspomnieniach Dedecius szkołę opisuje w następujący sposób: „Gimnazjum nauczyło mnie również czytania i rozumienia wieloznacznej literatury polskiej, jej tajemnego kodu” (Dedecius 2008, s. 44).

---

ul. Sienkiewicza 60

Przy ulicy Sienkiewicza 60 (dawniej Ewangelicka), nieopodal Gimnazjum im. Stefana Żeromskiego, znajdował się Kościół luterański św. Jana, obecnie jest to Kościół Najświętszego Imienia Jezus prowadzony przez oo. Jezuitów. Budynek pochodzi z końca XIX w., którego budowę prowadziło przedsiębiorstwo Roberta Nestlera, pod okiem architekta Louisa Schreibera (w końcowej fazie pracami kierował Hilary Majewski). W wielokulturowej Łodzi było miejscem niezwykle ważnym dla społeczności niemieckiej i dzięki wkładowi tejże powstało.

Karl Dedecius wspomina to miejsce z rozrzewnieniem, nazywając je „magicznie przyciągającym” (Ibidem, s. 44). Wszystko, co działo się w kościele, określił jako „uroczyste, podniosłe, całkiem inne niż codzienna jednostajność w domu” (Ibidem, s. 44). Jako ciekawostkę można wspomnieć, że pierwsze ławki były rezerwowane przez osoby, które wynajmowały je za duże datki, by potem widniały tam mosiężne i porcelanowe tabliczki z ich nazwiskami.

---

ul. Jaracza 27

Pod numerem 27 przy ulicy Jaracza znajdował się Teatr Miejski, obecnie Teatr im. Stefana Jaracza. Karl Dedecius brał tam udział w konkursie recytatorskim, w ramach którego przedstawił utwór z tomu poetyckiego Juliana Tuwima Sokrates tańczący (Warszawa, 1920).

Dedeciusa ujęły dwie cechy twórczości Tuwima: muzyczność i dramaturgia. Przyszłego tłumacza w młodości fascynowały gra na instrumentach i w małych sztukach teatralnych. Przez pewien czas chciał nawet studiować teatrologię w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej w Warszawie, do czego, poza twórczością Tuwima, skłoniło go spotkanie w kawiarni artystycznej przy ulicy Piotrkowskiej z reżyserem i aktorem Władysławem Krasnowieckim zorganizowane przez dyrektora Jana Marczyńskiego.

---

ul. Kościuszki 65

Przy obecnej Alei Tadeusza Kościuszki 65 od 1910 do 1945 roku mieściło się Niemieckie Gimnazjum Reformowane, do którego uczęszczała Elwira Roth, żona Karla Dedeciusa. Krótko po wojnie znajdowała się tam Centralna Szkoła Partyjna PZPR, zaś w latach 1970-2014 Wydział Filologiczny Uniwersytetu Łódzkiego. W wieżyczce tej budowli o modernistycznej architekturze działało pierwsze w Łodzi obserwatorium astronomiczne. Obecnie zaś trwa remont budynku, ponieważ stanie się on siedzibą sądu administracyjnego.

W 1990 roku Karl Dedecius odbierał w tym miejscu tytuł doktora honoris causa  Uniwersytetu Łódzkiego – to akademicki tytuł honorowy nadawany przez uczelnie osobom szczególnie zasłużonym dla nauki i kultury, niewymagający posiadania formalnego wykształcenia. Tym tytułem odznaczyły go również inne uznane uniwersytety, m.in.: Uniwersytet Alberta Magnusa w Kolonii (1976), Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (1995), Uniwersytet Jagielloński (2000) czy Europejski Uniwersytet Viadrina we Frankfurcie nad Odrą (2011).

Karl Dedecius współpracował z Uniwersytetem Łódzkim m.in. przy międzynarodowej konferencji Karl Dedecius. Ambasador kultury polskiej w Niemczech, organizowanej w 1999 roku przez Katedrę Badań Niemcoznawczych.

---

ul. Piotrkowska 104

Znajdujący się przy ulicy Piotrkowskiej 104 Pałac Juliusza Józefa Heinzla to imponujący budynek, którego budowa została ukończona w 1882 roku. Jest częścią dawnego kompleksu przemysłowego. Połączenie pałacu i kompleksu fabrycznego położonego w samym centrum miasta, tuż przy głównej ulicy, wydawało się ówcześnie dla wielu nietrafionym pomysłem. Z czasem okazało się, iż obiekt stał się miejscem odwiedzanym przez ważne łódzkie (i nie tylko) osobistości.  

Po wojnie został zaadaptowany na potrzeby Urzędu Miasta Łodzi. Wraz z innym budynkami z dawnego kompleksu stał się stałą siedzibą władz miejskich i wojewódzkich. W 1992 podczas I Światowego Spotkania Łodzian roku Karl Dedecius odebrał tam tytuł Honorowego Obywatela Miasta Łodzi z rąk ówczesnego Prezydenta Miasta Grzegorza Palki. Co ciekawe, w roku 1999 postawiono przed pałacem Ławeczkę Tuwima, na której Dedecius siedział w roku 2005.  

---

ul. Ogrodowa 15

Pałac Izraela Poznańskiego jest jednym z najbardziej charakterystycznych budynków Łodzi. Powstawał w latach 1888-1903 według projektu kilku architektów, m.in. Hilarego Majewskiego i Juliusza Junga. Sam pałac pomimo swojej nazwy miał ograniczoną rolę rezydencjalną i znajdowały się w nim głównie pomieszczenia reprezentacyjne, hotelowe, a nawet magazynowo-handlowe. Jego pierwszy właściciel Izrael Poznański jest uznawany za jednego z najważniejszych łódzkich fabrykantów XIX wieku i rozwinął swoje przedsiębiorstwo z pojedynczego sklepu i tkalni do olbrzymiego imperium bawełnianego.

Obecnie znajduje się tam Muzeum Miasta Łodzi, wcześniej Muzeum Historii Miasta Łodzi, w którym można odwiedzić utworzony w ramach Panteonu Wielkich Łodzian Gabinet Karla Dedeciusa, stałą wystawę o jego życiu i twórczości, gdzie można podziwiać m.in. odrestaurowany przez muzeum pulpit, przy którym tworzył tłumacz. W 1996 roku odbyło się tam również ogólnopolskie spotkanie przyjaciół Karla Dedeciusa, na którym celebrowano 75. urodziny tłumacza. Z okazji 80. jubileuszu przetłumaczył wiersze 25 łódzkich poetów i przekazał ówczesnemu Muzeum Historii Miasta Łodzi. Był to podarunek Dedeciusa dla rodzinnego miasta.

Z kolei w 2015 roku z okazji 95. rocznicy urodzin wybitnego łodzianina z inicjatywy Muzeum Miasta Łodzi przy wsparciu Fundacji Roberta Boscha, Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej oraz Urzędu Miasta Łodzi zrealizowano projekt poświęcony tłumaczowi i zagadnieniom translacji „Karl Dedecius. Literatura – Dialog – Europa”.

---

ul. Powszechna 15

Przy ulicy Powszechnej 15 obecnie znajduje się Szkoła Podstawowa nr 162 im. Jana Nowaka Jeziorańskiego. W latach 2003-2019 połowa budynku była przeznaczona do użytku Publicznego Gimnazjum nr 43, któremu patronował Karl Dedecius. Jak pisano w prasie w 2002 roku, w po części dwujęzycznej szkole uczniowie mieli zapewnionych sześć godzin niemieckiego w tygodniu oraz niektóre lekcje prowadzone w tym języku. W wyniku reformy systemu edukacji w Polsce gimnazjum zlikwidowano 31 sierpnia 2019 roku.

W 2011 roku szkoła współorganizowała Łódzki Tydzień Karla Dedeciusa z okazji 90. urodzin tłumacza.

---

ul. Karla Dedeciusa

W 2017 roku w ramach dekomunizacji nazw łódzkich ulic ówczesny Wojewoda Łódzki Zbigniew Rau podjął decyzję o przemianowaniu ulicy Lucjana Rudnickiego. Był on pisarzem, działaczem socjalistycznym i uczestnikiem Rewolucji 1905 roku oraz członkiem kolejno PPS, SDKPiL, KPRP/KPP, PPR/PZPR.  

Sama ulica nie jest w żaden sposób związana z życiem Karla Dedeciusa w Łodzi, ale niewątpliwie przypomina mieszkańcom o bliskich związkach tłumacza z miastem.